Kur’an’da Geçen İsimler
Kur’an’da geçen kız ve erkek isimleri nelerdir? Haram, mekruh ve helal isimler nelerdir? Allah’ın isimleri çocuğa konur mu? Kuran’da geçen ve çocuğa verilebilecek isimleri okurlarımız için derledik.
Haber: Murat Karadeniz
Yeni doğan çocuğuna güzel isim vermek, her Müslüman anne ve babanın en mühim vazifelerinden biridir. Dünyada ve ahirette herkes ismiyle çağrılacağından dolayı çocuğa güzel anlama gelen isimleri vermek gerekiyor. Bu anlamda bir Müslüman çocuğuna nasıl isim verebilir? İslam’a göre nasıl isim konulur? Çocuğa isim koyma hakkı kime aittir? Kur’an’da geçen isimler nelerdir?
Çocuğa verilen isim, hem dünyada hem de Ahiret’te geçerlidir. Hz. Muhammed (s.a.v.) sadece çocukların değil, yetişkinlerin ismiyle de alâkadar oldu. Kötü anlama gelen isimleri, güzel anlama gelen isimlerle değiştirdi.
KUR’AN’DA GEÇEN ERKEK İSİMLERİ
Abd: Sonuna Allah’ın sıfatları getirilerek erkek ismi olarak kullanır.
Abd isminin anlamı: Kul, köle, hizmetçi, itaat edici. Genellikle Allah’ın isimleriyle birlikte “Allah’ın kulu” şeklinde kullanılır. Abdullah, Abdurrahman, Abdulkadir gibi...
Adem: İlk insan ve peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanır.
Adem İsminin Anlamı: Yokluk, hiçlik, varlığın zıddı ve varlığın yaratılmasından önceki hal. Kuran’da “Ey benî-Âdem! (Ey Âdem Oğullları)” diye geçer.
Adil: Erkek ismi olarak kullanır.
Adil İsminin Anlamı: Adaletli, hakkını veren, adaletli davranan, doğruluktan ayrılmayan, dürüst, eşit. Hz. Ömer’in lakabı (Allah’ın emirlerini hakkıyla uygulayan)
Ahmet (Ahmed): Peygamber Efendimiz’in Melekler katındaki isimlerindendir. Erkek ismi olarak kullanır.
Ahmet İsminin Anlamı: Pek çok methedilmiş, övülmüş kimse.
Bedir: Erkek ismi olarak kullanır.
Bedir İsminin Anlamı: Ayın on dördüncü gecesindeki şekli, dolunay: Medine’de bir yer.
Berat: Erkek ismi olarak kullanır.
Berat İsminin Anlamı: Müsâade, izin: Nişan, rütbe.
Bünyamin: Hazret-i Yusuf'un kardeşinin adıdır. Erkek ismi olarak kullanır.
Bünyamin İsminin Anlamı: Gözde oğul.
Cebrail: Peygamberlere vahiy getirmekle görevli meleğin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Cebrail İsminin Anlamı: Hz. Cebrail; vahiy meleği, ruhul kudüs (kutsal ruh), dört büyük melekten biri.
Cihat (Cihad): Allah yolundaki her türlü faaliyet ve hareketin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Cihat İsminin Anlamı: Hak yolunda yapılan savaş, gazâ.
Cuma: Kur'ân’ın 62. Sûresidir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Cuma İsminin Anlamı: Toplanma, bir araya gelme; Cuma günü, Müslümanların kutsal günü, haftalık bayram; Cuma günü kılınan öğle namazı.
Davut: Kur'ân-ı Kerim'de geçen 26. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Davut İsminin Anlamı: Düzene uyan, güzel sesli.
Elyasa: Kur’ân-ı Kerim’de geçen 23. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Elyasa İsminin Anlamı: Zanni geniş, gönlü geniş.
Eyüp: Kur'ân-ı Kerim'de geçen 13. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Eyüp İsminin Anlamı: Dert ve sıkıntılara sabreden: Sabır timsâli.
Furkan: Kur'ân’ın 25. Sûresinin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Furkan İsminin Anlamı: Hak ile batılı ayıran, iyi ile kötü ve doğru ile yanlış arasındaki farkı gösteren.
Halis: Kur'ân'da Allah'ın halis kulu şeklinde geçer.
Halis İsminin Anlamı: Karışıksız, katkısız: Saf, temiz ve samîmî.
Harun: Kur'ân-ı Kerim'de geçen Peygamberlerdendir. Musâ aleyhisselâm'ın kardeşidir.
Hud: Kur'ân-ı Kerim'de geçen Peygamberlerdendir. 11. Surenin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
İbrahim: Kur'ân-ı Kerim'de geçen 7. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
İbrahim İsminin Anlamı: İnananların babası.
İdris: Kur'ân-ı Kerim'de geçen Peygamberlerdendir. Erkek ismi olarak kullanılır.
İdris İsminin anlamı: Meyvesi hoş kokulu, kerestesi güzel bir kiraz türü. 2. İlim ve fende ileri seviyede olan (kimse). İlk kez giysi dikip giydiği için terzilerin, ilk kez kalem kullandığı için yazarların piri kabul edilir.
İlyas: Kur'ân-ı Kerim'de geçen Peygamberlerdendir. Erkek ismi olarak kullanılır.
İhsan: Erkek ismi olarak kullanılır.
İhsan İsminin Anlamı: Bağışlama, bağışta bulunma.
İsa: Kur’ân’da geçen 36. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
İsa İsminin Anlamı: Kurtuluş, Allah kurtarsın, Allah’ın hizmetkârı.
İshak: Kur’ân-ı Kerim’de geçen 9. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
İshak İsminin Anlamı: Gülmek, gülen anlamlarına geliyor.
İsmail: Kur’ân-ı Kerim’de geçen Peygamberlerdendir ve İbrahim aleyhisselâm'ın oğlunun adıdır.
İsmail İsminin Anlamı: Allah’ı işiten: Duası kabul olunan.
Lokman: Kur’ân’ın 31. Sûresi’nin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Lokman İsminin Anlamı: Çoktan beri var olan, önceki.
Lut: Kur’an’da geçen 10. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Muhammed: Peygamberlerin sonuncusu ve en büyüğü olan Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimizin adıdır. Aynı zamanda Kuran’ın 47. sûresidir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Muhammed İsminin Anlamı: Övülmeye değer olan, en güzel huylara sâhip (kimse), çok övülmüş, övgüye layık.
Mahmut: Peygamber Efendimizin isilmlerinden biridir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Mahmut İsminin Anlamı: Övülmüş, methedilmiş, methe ve övgüye değer. Hz. Muhammed’in -sallâllâhu aleyhi ve sellem- en büyük şefaat makamı Makam-ı Mahmud’dur.
Murat (Murad): Erkek ismi olarak kullanılır.
Murat İsminin Anlamı: Erişilmek istenen, olması ve gerçekleşmesi arzu edilen şey, istek, dilek, amaç.
Musa: Kuran-ı Kerim’de geçen 16. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Musa İsminin Anlamı: Vasiyet edilen, vasiyet olunan: Vasî seçilmiş, vasî tâyin edilmiş (kimse).
Mümin: Kur'ân’ın 40. Sûresi'nin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Mümin İsminin Anlamı: Allah’ın varlığına, birliğine, Hz. Muhammed’in O’nun kulu ve peygamberi olduğuna ve İslâmiyet’in diğer îman esaslarına inanan, îman sâhibi kimse, müslüman.
Naim: Kur'ân'da Naîm Cennetleri şeklinde geçer.
Naim İsminin Anlamı: Nîmete eren kimse: Nîmet, bolluk, refah içinde yaşama: Cennetlerden birinin adı.
Nuh: Kuran-ı Kerim’de geçen 4. Peygamberin adıdır. Aynı zamanda Kuran’ın 71. sûresinin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Nuh İsminin Anlamı: Dediğinden kesinlikle vazgeçmemek: Çok inatçı (kimse).
Ramazan: Erkek ismi olarak kullanılır.
Ramazan İsminin Anlamı: Çok sıcak gün, güneş kumları: Oruç ayı: Bayram.
Saffat: Kur’ân’da geçen 37. sûredir.
Saffat İsminin Anlamı: Sıra sıra dizilenler, saf saf duranlar
Salih: Kur’ân’da geçen 6. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Salih İsminin Anlamı: Elverişli, uygun, yarar: Yetkisi olan (kimse), yetkili: Dînin emrettiği hususlara uygun davranan, iyi amel sâhibi, günah işlemekten kaçınan (kimse).
Selim: Erkek ismi olarak kullanılır.
Selim İsminin Anlamı: Maddî ve mânevî kusûru, noksanı olmayan: Sağlam, doğru.
Sefa (Safa): Mekke'de bulunan mukaddes iki tepeden birinin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Sefa İsminin Anlamı: Gönül şenliği, rahat, huzur, kedersizlik: Eğlence, neşe, zevk: Saflık, berraklık.
Sefer: Erkek ismi olarak kullanılır.
Sefer İsminin Anlamı: Yolculuk, seyahat: Savaş için yapılan yolculuk, savaşa gidiş ve yapılan savaş.
Süleyman: Kuran-ı Kerim’de geçen 27. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Süleyman İsminin Anlamı: Barış yapan.
Şeref: Erkek ismi olarak kullanılır.
Şeref İsminin Anlamı: Bir kimseye gösterilen saygının dayandığı mânevî yücelik, mânevî ululuk, onur, haysiyet: Fazîlet, cesâret vb. üstün niteliklerle kazanılmış iyi şöhret.
Şuayp: Kuran-ı Kerim’de geçen Peygamberlerdendir Erkek ismi olarak kullanılır.
Tarık: Kuran-ı Kerim’de geçen 86. Surenin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Tarık İsminin Anlamı: En iyi, en âlâ yol
Üzeyir (Uzeyr): Kuran-ı Kerim’de geçen Peygamberi adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır. Tevbe Sûresi'nde geçer.
Veli: Erkek ismi olarak kullanılır.
Veli İsminin Anlamı: Seçkin kul, Allah’ın dostu ve sevgili kulu.
Yahya: Kuran-ı Kerim’de geçen 35. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Yahya İsminin Anlamı: "Allah lütufkârdır."
Yakup: Kuran’da geçen 11. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Yakup İsminin Anlamı: Koca; Sözüne güvenilir, mert; Sert, kolay bükülmez.
Yusuf: Kuran-ı Kerim’de geçen 12. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Yusuf İsminin Anlamı: Güzelliğin sembolü: İnleyen, ah eden.
Yunus: Kuran-ı Kerim’de geçen Peygamberi adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Zekeriya: Kuran’da geçen 34. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Zülkarneyn: Kuran-ı Kerim'de geçen 33. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Zülkifl: Kuran'da geçen 14. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Zülkifl İsminin Anlamı: Nasip ve kısmet sahibi.
KUR’AN’DA GEÇEN KIZ - KADIN İSİMLERİ
Adile (Âdile): Kız ismi olarak kullanır.
Adile İsminin Anlamı: Adaletli, Hakkını Veren; Doğru, Doğruluktan Ayrılmayan, Doğruluk Gösteren, Dürüst; Haklı, Hakka Uygun.
Adn-Adin: Kur'ân'da Adn Cennetleri diye geçer.
Adn-Adin İsminin Anlamı: Cennet.
Behice: Kız ismi olarak kullanılır.
Behice İsminin Anlamı: Güzel, Güleryüzlü, Güleç; Şen, Şirin, Neşeli.
Cennet: Kız ismi olarak kullanılır.
Cennet İsminin Anlamı: Ahiretteki mutluluk yurdu, sonsuz mutluluk yeri, öldükten sonra iyilerin ve günahsızların gideceği yer, uçmak; bahçe, çok güzel.
Havva: Hz. Adem’in -aleyhisselam- hanımıdır. Dünyadaki ilk kadındır. Kız ismi olarak kullanılır.
Havva İsminin Anlamı: Canlı, yaşayan demektir.
Hilal: Hadislerde geçmektedir. Ramazan orucunun başlangıcı ve bitişi olarak görülür. Kız ismi olarak kullanılır.
Hilal İsminin Anlamı: Ayın ilk günlerinde aldığı yay biçimi, ayça, yeni ay anlamlarına gelir.
Fecir (Fecr): Kuran’ın 89. sûresidir. Kız ismi olarak kullanılır.
Fecir İsminin Anlamı: Tan, sabah aydınlığı, gün doğumu, tanyerinin ağarması.
Firdevs: Kız ismi olarak kullanılır.
Firdevs İsminin Anlamı: Cennet, Cennet’in en yüksek derecelerinden biri, altıncı Cennet, Cennet hahçesi, mutluluk ülkesi; bahçe, bostan.
Irmak: Kur'ân'da bazı sûrelerde geçer. Kız ismi olarak kullanılır.
Irmak İsminin Anlamı: Akarsu: Ayırmak, uzaklaştırmak.
İrem: Kız ismi olarak kullanılır.
İrem İsminin Anlamı: Cennet bağı, dünya cenneti, cennet kadar güzel ve bayındır yer.
Kevser: Kur'ân’ın 108. Sûresi'nin adıdır. Kız ismi olarak kullanılır.
Kevser İsminin Anlamı: Cennette bir nehir veya havuz: Cana can katan, hayat veren, saf, temiz, tatlı su.
Mina: Kız ismi olarak kullanılır.
Mina İsminin Anlamı: Liman, iskele.
Merve: Kız ismi olarak kullanılır.
Merve İsminin Anlamı: Mekke’de bir dağın adıdır. Hacılar, Merve ile Safâ arasında Sa'y ederler yani 7 defa gidip gelirler. Kur'ân'da Bakara Sûresi 158. âyette geçmektedir.
Meryem: Kuran-ı Kerim’in 19. suresinin adıdır. Kız ismi olarak kullanılır.
Meryem İsminin Anlamı: İbadet eden kimse, Rabbin hizmetçisi: Bir yerden uzaklaşmak, üstünlük demektir.
Nur: Kuran-ı Kerim’in 24. suresinin adıdır. Kız ismi olarak kullanılır.
Şevval: Ay takviminin onuncu ayı, Ramazan Bayramı ile başlayan ay, bayram ayıdır. Kız ismi olarak kullanılır.
Şevval İsminin Anlamı: Parlak ve güçlü.
İSLAM’A GÖRE ÇOCUĞA NASIL İSİM VERİLİR?
Ezan ve kamet çocuğa yapılan ilk îman telkinidir. Çünkü ezanın mânâ ve muhtevâsında tekbir, tevhid, nübüvvet ve namaz gibi dinin esasları bulunmaktadır. Yeni doğan çocuğu, usûl olarak babası veya kim ismini verecekse sağ kulağı göğse gelecek şekilde kucağına alır. Normal sesle ezan okur. Sonra da ‘Yavrum, senin ismini (Abdullah)….. koyduk. Allah sana bereket versin’ der.
Ebû Râfi (r.a.) anlatıyor:
‘‘Hz. Hasan dünyaya geldiği zaman Resûlullah’ın onun kulağına ezan okuduğunu gördüm.’’ (Ebu Davud, Edeb, 107-116, (5105); Tirmizî, Edahî, Bab 17, Hadis No: 1514; Ahmed b. Hanbel, VI / 9,291) Tirmizî hadisin sahih olduğunu söylese de diğer muhaddisler zayıf olduğunu delillendirdi.
DOĞDUĞU İLK GÜN ÇOCUĞA İSİM VERİLİR Mİ?
İslâmî eserlerde çocuğa doğumunun üçüncü, bazılarında ise yedinci günü isim verilir. Hz. Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem- Mâriye validemizden doğma oğlu İbrahim için,
“Bu gece bir oğlum oldu. O’na atam İbrahim’in adını koydum.” buyurdu. (Müslim, Fedâil, 62 (2315); Ebû Dâvûd, Cenâiz, 24)
Âlimlerin büyük çoğunluğu yeni doğan çocuğa yedinci günde isim vermenin daha fazîletli olduğu görüşüne varmıştır. Hz. Enes naklediyor:
“Sadece doğduğu ilk günde çocuğu isim vermenin câiz olduğuna delâlet eder. Fakat müstehap olduğuna delâlet etmez.” (el-Muğnî, c: 9, s: 356)
İSLAM’DA ÇOCUĞA AD - İSİM KOYMA
Yeni doğan çocuğa veya ihtida eden kimseye İslâmî geleneklere göre isim verilir. Varlıkların sembolü demek olan adların ilk defa Allah tarafından Hz. Adem’e -aleyhisselam- öğretildiği bilinir. İlk yaratılan şeyleri tespite çalışan müfessirler, bu arada adı da söz konusu etmektedirler.
Türklerin İslâmiyet’i kabulünden önce, animist inançta olmalarının ve tabiatta bazı varlıklara tapınmalarının etkisi ile, başlangıçtaki Türk isimleri yırtıcı hayvan, kuş ve dış tesirlere dayanıklı maddelerden seçilmiş, çocuklara Bozkurt, Arslan, Şahin, Doğan, Timur (Demir), Kaya ve Gökhan gibi adlar verilmiştir. Bu adlar çocukluk ve gençlik dönemlerinde olmak üzere iki safhada verilirdi. Doğumun hemen ardından çocuğa ad verilmez, bir yaşına girdikten sonra, Türk âdetlerine göre büyük bir şölen (toy) yapılır ve bu şölene katılanların en yaşlısı tarafından ad konurdu. Gençlik çağında alınan adlar, gösterilen bir kahramanlıktan sonra, hazırlanan bir toy merasiminde ve ileri gelen şahsiyetler tarafından verilirdi. Bu durum Dede Korkut Kitabı’nda, “Bir oğlan baş kesmese kan dökmese ad komazlardı.” diye anlatıldı. Yine burada belirtildiğine göre Bayındır Han’ın oğlu Boğaç, adını bir boğa öldürdükten sonra aldı.
İslâmiyet’ten önceki Araplar da, hayatın zorlukları ve özellikle düşman karşısında dayanıklı, güçlü ve cesur olması, düşmanın gönlüne korku salması arzu ve düşüncesiyle çocuklarına Galib, Zâlim, Mukatil (savaşçı), Esed, Leys (arslan), Zi’b (kurt), Hacer (taş), Sahr (kaya) gibi adlar koydular. Yine bu devrin Araplarında her ferdin, adından başka bir de ilk erkek çocuğuna bağlı olarak baba olduğunu belirten bir künyesi, o şahsın kimin veya kimlerin çocuğu olduğunu gösteren bir nesebi ile o kimsenin doğduğu ve yaşadığı yeri veya mezhebini ifade eden bir nisbesi, bazan da mesleğini açıklayarak şahsın daha iyi tanınmasını sağlayan bir de lakabı bulunmakta idi. Bunlardan başka, devlet ve ilim adamlarına sultan, imam, şeyh, hacı, hâfız gibi mansıplar verilmekteydi.
İslâmî eserlerde çocuğa ad koymanın zamanı üzerinde durulmuş ve bazı rivayetlerde doğumunun üçüncü, bazılarında ise yedinci günü ad koymak için en uygun zaman olarak gösterilmiştir. Bununla beraber Hz. Peygamber’in Mâriye’den doğma oğlu İbrâhim için,
“Bu gece bir oğlum doğdu, ona dedem İbrâhim’in adını verdim” (Ebû Dâvûd, “Cenâiz”, 24) dediği, dolayısıyla doğumun birinci günü ad koyduğu bilinmekte ve bu yöndeki rivayetler diğerlerine nisbetle daha sahih kabul edilmektedir.
İSLAM’DA ÇOCUĞA İSİM KOYMA HAKKI KİME AİTTİR?
Bir defa bile olsa sesi duyulduktan sonra ölen çocuğa ad konulacağına, yıkanıp kefenlendikten ve namazı kılındıktan sonra defnedileceğine dair Ebû Hanîfe’nin ictihadı ile, ölü doğsa bile ona ad konup yıkanacağını belirten Ebû Yûsuf’un kanaati, çocuğa doğduğu gün ad konulmasının gerekli olduğunu göstermektedir. Ad koymak için hadislerde tavsiye edilen akîka kurbanı kesilecekse bunun doğumun yedinci gününe kadar tehir edilebileceği, böyle bir merasim yapılmayacaksa daha önce ad koymanın uygun olacağı belirtilmiştir.
İslâm’da çocuğa ad seçme ve ad koyma hakkı babaya aittir. Baba ölmüş veya hukukî tasarruflarda bulunmaktan menedilmişse bu hakkı anne kullanır. Doğumundan önce babasını kaybeden Hz. Peygamber’in adı annesi tarafından Muhammed olarak seçilmiş ve bu ad dedesi tarafından konulmuştur.
Çocuğa ad seçilirken gayet titiz davranılması gerektiğini belirten Hz. Peygamber, “Siz kıyamet gününde hem kendi adınızla, hem de babalarınızın adıyla çağırılacaksınız; bu sebeple kendinize güzel adlar koyun” buyurmuştur (Ebû Dâvûd, “Edeb”, 61; Müsned, V, 194). İslâm hukukçuları bu nevi hadisleri dikkate alarak ad seçimi ile ilgili bazı hükümler tesbit etmişlerdir.
MÜSTEHAP (BEĞENİLEN, TAVSİYE EDİLEN, SEVAP KAZANDIRAN) İSİMLER
Söyleniş ve mâna güzelliği taşıyan, Allah dostlarını hatırlatan adlardır. Hz. Peygamber, Allah’a kulluğu ifade eden Abdullah ve Abdurrahman gibi isimlerin Cenâb-ı Hakk’ı memnun edeceğini söylemiş (Buhârî, “Edeb”, 105-106; Müslim, “Âdâb”, 2), çocuklara Peygamber adlarının verilmesini tavsiye etmiş (Buhârî, “Edeb”, 109; Ebû Dâvûd, “Edeb”, 61) ve kendi adının da -künyesiyle birlikte olmamak şartıyla- alınabileceğini ifade etmiştir (Müslim, Âdâb”, 1). Onun bu tavsiyeleri Müslümanlar arasında bu nevi isimlerin geniş çapta yayılmasını sağlamıştır. Türkler Hz. Peygamber’e karşı duydukları derin hürmet ve sevgi sebebiyle, onun adını aynen almayı bir nevi saygısızlık kabul etmişler ve Muhammed adını Mehmed şeklinde söylemeyi uygun görmüşlerdir. Yine ona nisbet edilen Ahmet, Mahmut, Hâmit ve Mustafa adlarının Müslümanlar arasında çok yaygın olduğu bilinmektedir.
HARAM İSİMLER
Allah’tan başkasına kulluk mânası taşıyan isimleri ad olarak koymak haram sayılmıştır. İslâm’ın mukaddes saydığı şeylere kulluk mânası taşıyanlar da böyledir. Nitekim Hz. Peygamber, Abdülkâ‘be (Kâ‘be’nin kulu) adlı birinin ismini değiştirmiştir. Cenâb-ı Hakk’a mahsus olan isimlerin “abd” kelimesiyle birlikte olmayarak insanlar için kullanılması, zâhirî mânada da olsa tevhid inancını zedeler mahiyette görüldüğünden tasvip edilmemiştir. Arap olmayan Müslümanların ve özellikle Türkler’in Raûf, Kadîr vb. isimleri kullanmaları, Abdürraûf, Abdülkadîr terkiplerini telaffuz etmenin güçlüğünden kaynaklanmış olmalıdır. Arapların Abdullah yerine Abduh adını kullanmasına benzeyen bu isim kısaltması tevhid inancını zedeleyici bir mahiyet taşımaz.
MEKRUH ADLAR - İSİMLER
Hz. Peygamber, putperestliği andıran ve İslâm âdâbına uymayan adların değiştirilmesini tavsiye etmiş, kendisi de “isyankâr” anlamına gelen Âsıye (عاصية) adındaki bir kızın ismini Cemîle, “elem, keder” anlamına gelen Hazn adlı bir sahâbînin adını da Münzir olarak değiştirmiştir. Peygamber’in hanımlarından olan Zeyneb’in ve ayrıca Ümmü Seleme’nin kızı Zeyneb’in adları Berre idi. Resûlullah “cömert, dürüst, itaatkâr” demek olan bu ismin bir insanın kendini tezkiyesi anlamına geldiğini söyleyerek onlara Zeyneb adını vermiştir. Ayrıca Firavun, Karûn gibi zalimlerin adlarını almayı da menetmiştir. Tâhâ, Yâsin gibi bazı sûrelerin başında bulunan harfleri isim olarak kullanmak da hoş karşılanmamıştır.
Hz. Peygamber’in bazı isimleri umulan iyiliklere işaret sayması sebebiyle olmalıdır ki Türk toplumunda çocuğu yaşamayan bazı aileler son doğan çocuklarına Yaşar, Dursun, çok çocuğu olanlar sonuncusuna Yeter, Songül, yalnız kız çocuklarına sahip olanlar da Döndü, Döne gibi adlar koyarak tefe’ül etmişler ve bu mânaların çocuklarında gerçekleşmesini arzulamışlardır. Bunda herhangi bir mahzur görülmemiştir.
MUBAH (HELAL) ADLAR
Haram ve mekruh sayılan adların dışında kalan isimler mubah sayılır. Cebrâil, Mîkâil gibi melek isimlerinin alınması mubah sayılmış, ancak İmam Mâlik’in bunu uygun görmediği rivayet edilmiştir. Allah’a mahsus isimlerden olmakla beraber kullarda da bulunması arzu edilen âdil, nâsır, cevad gibi vasıfların yalnız başına ad alarak alınması mubahtır.
Milliyet bakımından farklı olan Müslüman kişilerin adları da İslâm inanç ve ahlâkına ters düşmedikçe değiştirilmemiştir. Selçuk, Alparslan gibi adlar bu kabildendir. Karahanlı Sultanı Satuk Buğra Han Müslüman olunca Abdülkerim, oğlu Baytaş da Musa adını almışlardır. Bugün Müslümanlığı kabul eden herkes, kendisine Müslüman muamelesi yapılması isteği ve gayri müslimlere benzememe düşüncesiyle adını değiştirmekte ve bir Müslüman adı almaktadır.
Hz. Peygamber’in birden fazla adının bulunduğunu bizzat belirtmesi (Buhârî, “Menâkıb”, 17; Müslim, “Fezâil”, 124, 125), bir kimsenin birden fazla adının olabileceğini göstermektedir. Çocuğa ad koyarken, Peygamber’den rivayet edildiğine göre, sağ kulağına ezan, sol kulağına kamet okunur. Nitekim Hz. Peygamber’in, torunu Hasan’ın adını koyarken kulağına ezan okuduğu bilinmektedir. (Tirmizi, “Edâhî”, 16; Müsned, VI, 9, 391, 396) Böylece çocuğun kulağına ilk defa İslâm’ın şiarı olan kelime-i tevhid ile birlikte kendi adı söylenmiş olur. Bu konu fıkıh kitaplarının “akîka” bölümünde ele alınarak işlenmiştir. (Kaynak: Özgü Aras, DİA)
PEYGAMBERİMİZİN İSİM VERMEYE VERDİĞİ ÖNEM
Bir hadiste “Sizler kıyâmet günü isimlerinizle ve babalarınızın isimleriyle çağrılacaksınız. Öyleyse isimlerinizi güzel yapın.” (Ebu Davud, Edeb 69) buyuran Peygamberimiz, çocuklara isim koyma konusunda çok titiz davranırdı. Rasûlullah sadece çocukların değil, yetişkinlerin ismiyle de alâkadar olurdu. Peygamber Efendimiz, kötü mânâya gelen isimleri, iyi ve güzel mânâya gelen isimlerle değiştirme örnekleri de vermiştir. Mesela (Uzza putun kulu) mânâsına gelen (abdu’l-uzza)’yı, Allah’ın kulu mânâsına gelen (Abdullah) ile değiştirmiş, ateş parçası mânâsına gelen Cemre’yi, güzel kız mânâsına gelen Cemile'yle; Harp ismini de Hasan ismiyle düzeltmiştir.
Resûlullah’ın isim konusundaki hassasiyetini şu hadiste görebiliriz. Yahya bin Said (r.a.) anlatıyor:
Hz. Peygamber bol sütlü bir deve hakkında:
“Bunu kim sağacak?” diye sordu. Bir adam ayağa kalkmıştı ki, Rasûlullah adama:
“İsmin ne?” diye sordu. Adam:
“Mürre (acı)” deyince ona “Otur!..” dedi. Hz. Peygamber tekrar:
“Bunu kim sağacak?” diye sordu. Bir başkası ayağa kalktı, ben sağacağım diyecekti. Hz. Peygamber ona da:
“İsmin ne?” diye sordu. Adam: “Harb” deyince, ona da:
“Otur!..” dedi. Resûlullah:
“Bu deveyi bize kim sağacak?” diye sormaya devam etti. Bir adam daha kalktı. Ona da ismini sordu. O da “Ya’iş” (yaşıyor) cevabını alınca ona, “Sen sağ” dedi. (Taberânî, Mûcem, XXII, 277; Muvatta, İsti’zan 24)
ALLAH’IN İSİMLERİ ÇOCUĞA VERİLİR Mİ?
Allah Teâlâ’nın has isimleri kula isim olarak verilmez. Ancak sıfatları isim olarak verilebilir. Çocuğa Allah’ın isimlerinden verilirken Abd yani “Allah'ın kulu, kölesi” ön eki kullanılır. Mesela; Abdullah, Abdurrahman, Abdulbaki, Abdulaziz, Abdussamed gibi. Bu isimlerdeki Rahman, Baki, Aziz ve Samed Allah’ın isimleridir. Bunlar, abd ekini aldığı zaman “Rahman olan Allah’ın kulu”, Azîz olan Allah’ın kulu” anlamlarına gelir.
Peygamberimiz de çocuklara Abdullah ve Abdurrahman isimlerinin konulmasını tavsiye ederdi. Abdullah İbn Ömer radıyallahu anh’tan rivayet edildiğine göre Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm şöyle buyurmuştur:
“Allah’a en sevimli gelen isimler Abdullah ve Abdurrahman’dır.” (Müslim, Âdâb, 2, (2132); Ebu Dâvud, Edeb 69; Tirmizî, Edeb 64)
İslam ve İhsan
Kur’an’da geçen kız ve erkek isimleri nelerdir? Haram, mekruh ve helal isimler nelerdir? Allah’ın isimleri çocuğa konur mu? Kuran’da geçen ve çocuğa verilebilecek isimleri okurlarımız için derledik.
Haber: Murat Karadeniz
Yeni doğan çocuğuna güzel isim vermek, her Müslüman anne ve babanın en mühim vazifelerinden biridir. Dünyada ve ahirette herkes ismiyle çağrılacağından dolayı çocuğa güzel anlama gelen isimleri vermek gerekiyor. Bu anlamda bir Müslüman çocuğuna nasıl isim verebilir? İslam’a göre nasıl isim konulur? Çocuğa isim koyma hakkı kime aittir? Kur’an’da geçen isimler nelerdir?
Çocuğa verilen isim, hem dünyada hem de Ahiret’te geçerlidir. Hz. Muhammed (s.a.v.) sadece çocukların değil, yetişkinlerin ismiyle de alâkadar oldu. Kötü anlama gelen isimleri, güzel anlama gelen isimlerle değiştirdi.
KUR’AN’DA GEÇEN ERKEK İSİMLERİ
Abd: Sonuna Allah’ın sıfatları getirilerek erkek ismi olarak kullanır.
Abd isminin anlamı: Kul, köle, hizmetçi, itaat edici. Genellikle Allah’ın isimleriyle birlikte “Allah’ın kulu” şeklinde kullanılır. Abdullah, Abdurrahman, Abdulkadir gibi...
Adem: İlk insan ve peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanır.
Adem İsminin Anlamı: Yokluk, hiçlik, varlığın zıddı ve varlığın yaratılmasından önceki hal. Kuran’da “Ey benî-Âdem! (Ey Âdem Oğullları)” diye geçer.
Adil: Erkek ismi olarak kullanır.
Adil İsminin Anlamı: Adaletli, hakkını veren, adaletli davranan, doğruluktan ayrılmayan, dürüst, eşit. Hz. Ömer’in lakabı (Allah’ın emirlerini hakkıyla uygulayan)
Ahmet (Ahmed): Peygamber Efendimiz’in Melekler katındaki isimlerindendir. Erkek ismi olarak kullanır.
Ahmet İsminin Anlamı: Pek çok methedilmiş, övülmüş kimse.
Bedir: Erkek ismi olarak kullanır.
Bedir İsminin Anlamı: Ayın on dördüncü gecesindeki şekli, dolunay: Medine’de bir yer.
Berat: Erkek ismi olarak kullanır.
Berat İsminin Anlamı: Müsâade, izin: Nişan, rütbe.
Bünyamin: Hazret-i Yusuf'un kardeşinin adıdır. Erkek ismi olarak kullanır.
Bünyamin İsminin Anlamı: Gözde oğul.
Cebrail: Peygamberlere vahiy getirmekle görevli meleğin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Cebrail İsminin Anlamı: Hz. Cebrail; vahiy meleği, ruhul kudüs (kutsal ruh), dört büyük melekten biri.
Cihat (Cihad): Allah yolundaki her türlü faaliyet ve hareketin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Cihat İsminin Anlamı: Hak yolunda yapılan savaş, gazâ.
Cuma: Kur'ân’ın 62. Sûresidir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Cuma İsminin Anlamı: Toplanma, bir araya gelme; Cuma günü, Müslümanların kutsal günü, haftalık bayram; Cuma günü kılınan öğle namazı.
Davut: Kur'ân-ı Kerim'de geçen 26. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Davut İsminin Anlamı: Düzene uyan, güzel sesli.
Elyasa: Kur’ân-ı Kerim’de geçen 23. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Elyasa İsminin Anlamı: Zanni geniş, gönlü geniş.
Eyüp: Kur'ân-ı Kerim'de geçen 13. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Eyüp İsminin Anlamı: Dert ve sıkıntılara sabreden: Sabır timsâli.
Furkan: Kur'ân’ın 25. Sûresinin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Furkan İsminin Anlamı: Hak ile batılı ayıran, iyi ile kötü ve doğru ile yanlış arasındaki farkı gösteren.
Halis: Kur'ân'da Allah'ın halis kulu şeklinde geçer.
Halis İsminin Anlamı: Karışıksız, katkısız: Saf, temiz ve samîmî.
Harun: Kur'ân-ı Kerim'de geçen Peygamberlerdendir. Musâ aleyhisselâm'ın kardeşidir.
Hud: Kur'ân-ı Kerim'de geçen Peygamberlerdendir. 11. Surenin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
İbrahim: Kur'ân-ı Kerim'de geçen 7. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
İbrahim İsminin Anlamı: İnananların babası.
İdris: Kur'ân-ı Kerim'de geçen Peygamberlerdendir. Erkek ismi olarak kullanılır.
İdris İsminin anlamı: Meyvesi hoş kokulu, kerestesi güzel bir kiraz türü. 2. İlim ve fende ileri seviyede olan (kimse). İlk kez giysi dikip giydiği için terzilerin, ilk kez kalem kullandığı için yazarların piri kabul edilir.
İlyas: Kur'ân-ı Kerim'de geçen Peygamberlerdendir. Erkek ismi olarak kullanılır.
İhsan: Erkek ismi olarak kullanılır.
İhsan İsminin Anlamı: Bağışlama, bağışta bulunma.
İsa: Kur’ân’da geçen 36. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
İsa İsminin Anlamı: Kurtuluş, Allah kurtarsın, Allah’ın hizmetkârı.
İshak: Kur’ân-ı Kerim’de geçen 9. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
İshak İsminin Anlamı: Gülmek, gülen anlamlarına geliyor.
İsmail: Kur’ân-ı Kerim’de geçen Peygamberlerdendir ve İbrahim aleyhisselâm'ın oğlunun adıdır.
İsmail İsminin Anlamı: Allah’ı işiten: Duası kabul olunan.
Lokman: Kur’ân’ın 31. Sûresi’nin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Lokman İsminin Anlamı: Çoktan beri var olan, önceki.
Lut: Kur’an’da geçen 10. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Muhammed: Peygamberlerin sonuncusu ve en büyüğü olan Peygamber -sallâllâhu aleyhi ve sellem- Efendimizin adıdır. Aynı zamanda Kuran’ın 47. sûresidir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Muhammed İsminin Anlamı: Övülmeye değer olan, en güzel huylara sâhip (kimse), çok övülmüş, övgüye layık.
Mahmut: Peygamber Efendimizin isilmlerinden biridir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Mahmut İsminin Anlamı: Övülmüş, methedilmiş, methe ve övgüye değer. Hz. Muhammed’in -sallâllâhu aleyhi ve sellem- en büyük şefaat makamı Makam-ı Mahmud’dur.
Murat (Murad): Erkek ismi olarak kullanılır.
Murat İsminin Anlamı: Erişilmek istenen, olması ve gerçekleşmesi arzu edilen şey, istek, dilek, amaç.
Musa: Kuran-ı Kerim’de geçen 16. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Musa İsminin Anlamı: Vasiyet edilen, vasiyet olunan: Vasî seçilmiş, vasî tâyin edilmiş (kimse).
Mümin: Kur'ân’ın 40. Sûresi'nin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Mümin İsminin Anlamı: Allah’ın varlığına, birliğine, Hz. Muhammed’in O’nun kulu ve peygamberi olduğuna ve İslâmiyet’in diğer îman esaslarına inanan, îman sâhibi kimse, müslüman.
Naim: Kur'ân'da Naîm Cennetleri şeklinde geçer.
Naim İsminin Anlamı: Nîmete eren kimse: Nîmet, bolluk, refah içinde yaşama: Cennetlerden birinin adı.
Nuh: Kuran-ı Kerim’de geçen 4. Peygamberin adıdır. Aynı zamanda Kuran’ın 71. sûresinin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Nuh İsminin Anlamı: Dediğinden kesinlikle vazgeçmemek: Çok inatçı (kimse).
Ramazan: Erkek ismi olarak kullanılır.
Ramazan İsminin Anlamı: Çok sıcak gün, güneş kumları: Oruç ayı: Bayram.
Saffat: Kur’ân’da geçen 37. sûredir.
Saffat İsminin Anlamı: Sıra sıra dizilenler, saf saf duranlar
Salih: Kur’ân’da geçen 6. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Salih İsminin Anlamı: Elverişli, uygun, yarar: Yetkisi olan (kimse), yetkili: Dînin emrettiği hususlara uygun davranan, iyi amel sâhibi, günah işlemekten kaçınan (kimse).
Selim: Erkek ismi olarak kullanılır.
Selim İsminin Anlamı: Maddî ve mânevî kusûru, noksanı olmayan: Sağlam, doğru.
Sefa (Safa): Mekke'de bulunan mukaddes iki tepeden birinin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Sefa İsminin Anlamı: Gönül şenliği, rahat, huzur, kedersizlik: Eğlence, neşe, zevk: Saflık, berraklık.
Sefer: Erkek ismi olarak kullanılır.
Sefer İsminin Anlamı: Yolculuk, seyahat: Savaş için yapılan yolculuk, savaşa gidiş ve yapılan savaş.
Süleyman: Kuran-ı Kerim’de geçen 27. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Süleyman İsminin Anlamı: Barış yapan.
Şeref: Erkek ismi olarak kullanılır.
Şeref İsminin Anlamı: Bir kimseye gösterilen saygının dayandığı mânevî yücelik, mânevî ululuk, onur, haysiyet: Fazîlet, cesâret vb. üstün niteliklerle kazanılmış iyi şöhret.
Şuayp: Kuran-ı Kerim’de geçen Peygamberlerdendir Erkek ismi olarak kullanılır.
Tarık: Kuran-ı Kerim’de geçen 86. Surenin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Tarık İsminin Anlamı: En iyi, en âlâ yol
Üzeyir (Uzeyr): Kuran-ı Kerim’de geçen Peygamberi adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır. Tevbe Sûresi'nde geçer.
Veli: Erkek ismi olarak kullanılır.
Veli İsminin Anlamı: Seçkin kul, Allah’ın dostu ve sevgili kulu.
Yahya: Kuran-ı Kerim’de geçen 35. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Yahya İsminin Anlamı: "Allah lütufkârdır."
Yakup: Kuran’da geçen 11. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Yakup İsminin Anlamı: Koca; Sözüne güvenilir, mert; Sert, kolay bükülmez.
Yusuf: Kuran-ı Kerim’de geçen 12. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Yusuf İsminin Anlamı: Güzelliğin sembolü: İnleyen, ah eden.
Yunus: Kuran-ı Kerim’de geçen Peygamberi adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Zekeriya: Kuran’da geçen 34. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Zülkarneyn: Kuran-ı Kerim'de geçen 33. Peygamberin adıdır. Erkek ismi olarak kullanılır.
Zülkifl: Kuran'da geçen 14. Peygamberdir. Erkek ismi olarak kullanılır.
Zülkifl İsminin Anlamı: Nasip ve kısmet sahibi.
KUR’AN’DA GEÇEN KIZ - KADIN İSİMLERİ
Adile (Âdile): Kız ismi olarak kullanır.
Adile İsminin Anlamı: Adaletli, Hakkını Veren; Doğru, Doğruluktan Ayrılmayan, Doğruluk Gösteren, Dürüst; Haklı, Hakka Uygun.
Adn-Adin: Kur'ân'da Adn Cennetleri diye geçer.
Adn-Adin İsminin Anlamı: Cennet.
Behice: Kız ismi olarak kullanılır.
Behice İsminin Anlamı: Güzel, Güleryüzlü, Güleç; Şen, Şirin, Neşeli.
Cennet: Kız ismi olarak kullanılır.
Cennet İsminin Anlamı: Ahiretteki mutluluk yurdu, sonsuz mutluluk yeri, öldükten sonra iyilerin ve günahsızların gideceği yer, uçmak; bahçe, çok güzel.
Havva: Hz. Adem’in -aleyhisselam- hanımıdır. Dünyadaki ilk kadındır. Kız ismi olarak kullanılır.
Havva İsminin Anlamı: Canlı, yaşayan demektir.
Hilal: Hadislerde geçmektedir. Ramazan orucunun başlangıcı ve bitişi olarak görülür. Kız ismi olarak kullanılır.
Hilal İsminin Anlamı: Ayın ilk günlerinde aldığı yay biçimi, ayça, yeni ay anlamlarına gelir.
Fecir (Fecr): Kuran’ın 89. sûresidir. Kız ismi olarak kullanılır.
Fecir İsminin Anlamı: Tan, sabah aydınlığı, gün doğumu, tanyerinin ağarması.
Firdevs: Kız ismi olarak kullanılır.
Firdevs İsminin Anlamı: Cennet, Cennet’in en yüksek derecelerinden biri, altıncı Cennet, Cennet hahçesi, mutluluk ülkesi; bahçe, bostan.
Irmak: Kur'ân'da bazı sûrelerde geçer. Kız ismi olarak kullanılır.
Irmak İsminin Anlamı: Akarsu: Ayırmak, uzaklaştırmak.
İrem: Kız ismi olarak kullanılır.
İrem İsminin Anlamı: Cennet bağı, dünya cenneti, cennet kadar güzel ve bayındır yer.
Kevser: Kur'ân’ın 108. Sûresi'nin adıdır. Kız ismi olarak kullanılır.
Kevser İsminin Anlamı: Cennette bir nehir veya havuz: Cana can katan, hayat veren, saf, temiz, tatlı su.
Mina: Kız ismi olarak kullanılır.
Mina İsminin Anlamı: Liman, iskele.
Merve: Kız ismi olarak kullanılır.
Merve İsminin Anlamı: Mekke’de bir dağın adıdır. Hacılar, Merve ile Safâ arasında Sa'y ederler yani 7 defa gidip gelirler. Kur'ân'da Bakara Sûresi 158. âyette geçmektedir.
Meryem: Kuran-ı Kerim’in 19. suresinin adıdır. Kız ismi olarak kullanılır.
Meryem İsminin Anlamı: İbadet eden kimse, Rabbin hizmetçisi: Bir yerden uzaklaşmak, üstünlük demektir.
Nur: Kuran-ı Kerim’in 24. suresinin adıdır. Kız ismi olarak kullanılır.
Şevval: Ay takviminin onuncu ayı, Ramazan Bayramı ile başlayan ay, bayram ayıdır. Kız ismi olarak kullanılır.
Şevval İsminin Anlamı: Parlak ve güçlü.
İSLAM’A GÖRE ÇOCUĞA NASIL İSİM VERİLİR?
Ezan ve kamet çocuğa yapılan ilk îman telkinidir. Çünkü ezanın mânâ ve muhtevâsında tekbir, tevhid, nübüvvet ve namaz gibi dinin esasları bulunmaktadır. Yeni doğan çocuğu, usûl olarak babası veya kim ismini verecekse sağ kulağı göğse gelecek şekilde kucağına alır. Normal sesle ezan okur. Sonra da ‘Yavrum, senin ismini (Abdullah)….. koyduk. Allah sana bereket versin’ der.
Ebû Râfi (r.a.) anlatıyor:
‘‘Hz. Hasan dünyaya geldiği zaman Resûlullah’ın onun kulağına ezan okuduğunu gördüm.’’ (Ebu Davud, Edeb, 107-116, (5105); Tirmizî, Edahî, Bab 17, Hadis No: 1514; Ahmed b. Hanbel, VI / 9,291) Tirmizî hadisin sahih olduğunu söylese de diğer muhaddisler zayıf olduğunu delillendirdi.
DOĞDUĞU İLK GÜN ÇOCUĞA İSİM VERİLİR Mİ?
İslâmî eserlerde çocuğa doğumunun üçüncü, bazılarında ise yedinci günü isim verilir. Hz. Muhammed -sallallahu aleyhi ve sellem- Mâriye validemizden doğma oğlu İbrahim için,
“Bu gece bir oğlum oldu. O’na atam İbrahim’in adını koydum.” buyurdu. (Müslim, Fedâil, 62 (2315); Ebû Dâvûd, Cenâiz, 24)
Âlimlerin büyük çoğunluğu yeni doğan çocuğa yedinci günde isim vermenin daha fazîletli olduğu görüşüne varmıştır. Hz. Enes naklediyor:
“Sadece doğduğu ilk günde çocuğu isim vermenin câiz olduğuna delâlet eder. Fakat müstehap olduğuna delâlet etmez.” (el-Muğnî, c: 9, s: 356)
İSLAM’DA ÇOCUĞA AD - İSİM KOYMA
Yeni doğan çocuğa veya ihtida eden kimseye İslâmî geleneklere göre isim verilir. Varlıkların sembolü demek olan adların ilk defa Allah tarafından Hz. Adem’e -aleyhisselam- öğretildiği bilinir. İlk yaratılan şeyleri tespite çalışan müfessirler, bu arada adı da söz konusu etmektedirler.
Türklerin İslâmiyet’i kabulünden önce, animist inançta olmalarının ve tabiatta bazı varlıklara tapınmalarının etkisi ile, başlangıçtaki Türk isimleri yırtıcı hayvan, kuş ve dış tesirlere dayanıklı maddelerden seçilmiş, çocuklara Bozkurt, Arslan, Şahin, Doğan, Timur (Demir), Kaya ve Gökhan gibi adlar verilmiştir. Bu adlar çocukluk ve gençlik dönemlerinde olmak üzere iki safhada verilirdi. Doğumun hemen ardından çocuğa ad verilmez, bir yaşına girdikten sonra, Türk âdetlerine göre büyük bir şölen (toy) yapılır ve bu şölene katılanların en yaşlısı tarafından ad konurdu. Gençlik çağında alınan adlar, gösterilen bir kahramanlıktan sonra, hazırlanan bir toy merasiminde ve ileri gelen şahsiyetler tarafından verilirdi. Bu durum Dede Korkut Kitabı’nda, “Bir oğlan baş kesmese kan dökmese ad komazlardı.” diye anlatıldı. Yine burada belirtildiğine göre Bayındır Han’ın oğlu Boğaç, adını bir boğa öldürdükten sonra aldı.
İslâmiyet’ten önceki Araplar da, hayatın zorlukları ve özellikle düşman karşısında dayanıklı, güçlü ve cesur olması, düşmanın gönlüne korku salması arzu ve düşüncesiyle çocuklarına Galib, Zâlim, Mukatil (savaşçı), Esed, Leys (arslan), Zi’b (kurt), Hacer (taş), Sahr (kaya) gibi adlar koydular. Yine bu devrin Araplarında her ferdin, adından başka bir de ilk erkek çocuğuna bağlı olarak baba olduğunu belirten bir künyesi, o şahsın kimin veya kimlerin çocuğu olduğunu gösteren bir nesebi ile o kimsenin doğduğu ve yaşadığı yeri veya mezhebini ifade eden bir nisbesi, bazan da mesleğini açıklayarak şahsın daha iyi tanınmasını sağlayan bir de lakabı bulunmakta idi. Bunlardan başka, devlet ve ilim adamlarına sultan, imam, şeyh, hacı, hâfız gibi mansıplar verilmekteydi.
İslâmî eserlerde çocuğa ad koymanın zamanı üzerinde durulmuş ve bazı rivayetlerde doğumunun üçüncü, bazılarında ise yedinci günü ad koymak için en uygun zaman olarak gösterilmiştir. Bununla beraber Hz. Peygamber’in Mâriye’den doğma oğlu İbrâhim için,
“Bu gece bir oğlum doğdu, ona dedem İbrâhim’in adını verdim” (Ebû Dâvûd, “Cenâiz”, 24) dediği, dolayısıyla doğumun birinci günü ad koyduğu bilinmekte ve bu yöndeki rivayetler diğerlerine nisbetle daha sahih kabul edilmektedir.
İSLAM’DA ÇOCUĞA İSİM KOYMA HAKKI KİME AİTTİR?
Bir defa bile olsa sesi duyulduktan sonra ölen çocuğa ad konulacağına, yıkanıp kefenlendikten ve namazı kılındıktan sonra defnedileceğine dair Ebû Hanîfe’nin ictihadı ile, ölü doğsa bile ona ad konup yıkanacağını belirten Ebû Yûsuf’un kanaati, çocuğa doğduğu gün ad konulmasının gerekli olduğunu göstermektedir. Ad koymak için hadislerde tavsiye edilen akîka kurbanı kesilecekse bunun doğumun yedinci gününe kadar tehir edilebileceği, böyle bir merasim yapılmayacaksa daha önce ad koymanın uygun olacağı belirtilmiştir.
İslâm’da çocuğa ad seçme ve ad koyma hakkı babaya aittir. Baba ölmüş veya hukukî tasarruflarda bulunmaktan menedilmişse bu hakkı anne kullanır. Doğumundan önce babasını kaybeden Hz. Peygamber’in adı annesi tarafından Muhammed olarak seçilmiş ve bu ad dedesi tarafından konulmuştur.
Çocuğa ad seçilirken gayet titiz davranılması gerektiğini belirten Hz. Peygamber, “Siz kıyamet gününde hem kendi adınızla, hem de babalarınızın adıyla çağırılacaksınız; bu sebeple kendinize güzel adlar koyun” buyurmuştur (Ebû Dâvûd, “Edeb”, 61; Müsned, V, 194). İslâm hukukçuları bu nevi hadisleri dikkate alarak ad seçimi ile ilgili bazı hükümler tesbit etmişlerdir.
MÜSTEHAP (BEĞENİLEN, TAVSİYE EDİLEN, SEVAP KAZANDIRAN) İSİMLER
Söyleniş ve mâna güzelliği taşıyan, Allah dostlarını hatırlatan adlardır. Hz. Peygamber, Allah’a kulluğu ifade eden Abdullah ve Abdurrahman gibi isimlerin Cenâb-ı Hakk’ı memnun edeceğini söylemiş (Buhârî, “Edeb”, 105-106; Müslim, “Âdâb”, 2), çocuklara Peygamber adlarının verilmesini tavsiye etmiş (Buhârî, “Edeb”, 109; Ebû Dâvûd, “Edeb”, 61) ve kendi adının da -künyesiyle birlikte olmamak şartıyla- alınabileceğini ifade etmiştir (Müslim, Âdâb”, 1). Onun bu tavsiyeleri Müslümanlar arasında bu nevi isimlerin geniş çapta yayılmasını sağlamıştır. Türkler Hz. Peygamber’e karşı duydukları derin hürmet ve sevgi sebebiyle, onun adını aynen almayı bir nevi saygısızlık kabul etmişler ve Muhammed adını Mehmed şeklinde söylemeyi uygun görmüşlerdir. Yine ona nisbet edilen Ahmet, Mahmut, Hâmit ve Mustafa adlarının Müslümanlar arasında çok yaygın olduğu bilinmektedir.
HARAM İSİMLER
Allah’tan başkasına kulluk mânası taşıyan isimleri ad olarak koymak haram sayılmıştır. İslâm’ın mukaddes saydığı şeylere kulluk mânası taşıyanlar da böyledir. Nitekim Hz. Peygamber, Abdülkâ‘be (Kâ‘be’nin kulu) adlı birinin ismini değiştirmiştir. Cenâb-ı Hakk’a mahsus olan isimlerin “abd” kelimesiyle birlikte olmayarak insanlar için kullanılması, zâhirî mânada da olsa tevhid inancını zedeler mahiyette görüldüğünden tasvip edilmemiştir. Arap olmayan Müslümanların ve özellikle Türkler’in Raûf, Kadîr vb. isimleri kullanmaları, Abdürraûf, Abdülkadîr terkiplerini telaffuz etmenin güçlüğünden kaynaklanmış olmalıdır. Arapların Abdullah yerine Abduh adını kullanmasına benzeyen bu isim kısaltması tevhid inancını zedeleyici bir mahiyet taşımaz.
MEKRUH ADLAR - İSİMLER
Hz. Peygamber, putperestliği andıran ve İslâm âdâbına uymayan adların değiştirilmesini tavsiye etmiş, kendisi de “isyankâr” anlamına gelen Âsıye (عاصية) adındaki bir kızın ismini Cemîle, “elem, keder” anlamına gelen Hazn adlı bir sahâbînin adını da Münzir olarak değiştirmiştir. Peygamber’in hanımlarından olan Zeyneb’in ve ayrıca Ümmü Seleme’nin kızı Zeyneb’in adları Berre idi. Resûlullah “cömert, dürüst, itaatkâr” demek olan bu ismin bir insanın kendini tezkiyesi anlamına geldiğini söyleyerek onlara Zeyneb adını vermiştir. Ayrıca Firavun, Karûn gibi zalimlerin adlarını almayı da menetmiştir. Tâhâ, Yâsin gibi bazı sûrelerin başında bulunan harfleri isim olarak kullanmak da hoş karşılanmamıştır.
Hz. Peygamber’in bazı isimleri umulan iyiliklere işaret sayması sebebiyle olmalıdır ki Türk toplumunda çocuğu yaşamayan bazı aileler son doğan çocuklarına Yaşar, Dursun, çok çocuğu olanlar sonuncusuna Yeter, Songül, yalnız kız çocuklarına sahip olanlar da Döndü, Döne gibi adlar koyarak tefe’ül etmişler ve bu mânaların çocuklarında gerçekleşmesini arzulamışlardır. Bunda herhangi bir mahzur görülmemiştir.
MUBAH (HELAL) ADLAR
Haram ve mekruh sayılan adların dışında kalan isimler mubah sayılır. Cebrâil, Mîkâil gibi melek isimlerinin alınması mubah sayılmış, ancak İmam Mâlik’in bunu uygun görmediği rivayet edilmiştir. Allah’a mahsus isimlerden olmakla beraber kullarda da bulunması arzu edilen âdil, nâsır, cevad gibi vasıfların yalnız başına ad alarak alınması mubahtır.
Milliyet bakımından farklı olan Müslüman kişilerin adları da İslâm inanç ve ahlâkına ters düşmedikçe değiştirilmemiştir. Selçuk, Alparslan gibi adlar bu kabildendir. Karahanlı Sultanı Satuk Buğra Han Müslüman olunca Abdülkerim, oğlu Baytaş da Musa adını almışlardır. Bugün Müslümanlığı kabul eden herkes, kendisine Müslüman muamelesi yapılması isteği ve gayri müslimlere benzememe düşüncesiyle adını değiştirmekte ve bir Müslüman adı almaktadır.
Hz. Peygamber’in birden fazla adının bulunduğunu bizzat belirtmesi (Buhârî, “Menâkıb”, 17; Müslim, “Fezâil”, 124, 125), bir kimsenin birden fazla adının olabileceğini göstermektedir. Çocuğa ad koyarken, Peygamber’den rivayet edildiğine göre, sağ kulağına ezan, sol kulağına kamet okunur. Nitekim Hz. Peygamber’in, torunu Hasan’ın adını koyarken kulağına ezan okuduğu bilinmektedir. (Tirmizi, “Edâhî”, 16; Müsned, VI, 9, 391, 396) Böylece çocuğun kulağına ilk defa İslâm’ın şiarı olan kelime-i tevhid ile birlikte kendi adı söylenmiş olur. Bu konu fıkıh kitaplarının “akîka” bölümünde ele alınarak işlenmiştir. (Kaynak: Özgü Aras, DİA)
PEYGAMBERİMİZİN İSİM VERMEYE VERDİĞİ ÖNEM
Bir hadiste “Sizler kıyâmet günü isimlerinizle ve babalarınızın isimleriyle çağrılacaksınız. Öyleyse isimlerinizi güzel yapın.” (Ebu Davud, Edeb 69) buyuran Peygamberimiz, çocuklara isim koyma konusunda çok titiz davranırdı. Rasûlullah sadece çocukların değil, yetişkinlerin ismiyle de alâkadar olurdu. Peygamber Efendimiz, kötü mânâya gelen isimleri, iyi ve güzel mânâya gelen isimlerle değiştirme örnekleri de vermiştir. Mesela (Uzza putun kulu) mânâsına gelen (abdu’l-uzza)’yı, Allah’ın kulu mânâsına gelen (Abdullah) ile değiştirmiş, ateş parçası mânâsına gelen Cemre’yi, güzel kız mânâsına gelen Cemile'yle; Harp ismini de Hasan ismiyle düzeltmiştir.
Resûlullah’ın isim konusundaki hassasiyetini şu hadiste görebiliriz. Yahya bin Said (r.a.) anlatıyor:
Hz. Peygamber bol sütlü bir deve hakkında:
“Bunu kim sağacak?” diye sordu. Bir adam ayağa kalkmıştı ki, Rasûlullah adama:
“İsmin ne?” diye sordu. Adam:
“Mürre (acı)” deyince ona “Otur!..” dedi. Hz. Peygamber tekrar:
“Bunu kim sağacak?” diye sordu. Bir başkası ayağa kalktı, ben sağacağım diyecekti. Hz. Peygamber ona da:
“İsmin ne?” diye sordu. Adam: “Harb” deyince, ona da:
“Otur!..” dedi. Resûlullah:
“Bu deveyi bize kim sağacak?” diye sormaya devam etti. Bir adam daha kalktı. Ona da ismini sordu. O da “Ya’iş” (yaşıyor) cevabını alınca ona, “Sen sağ” dedi. (Taberânî, Mûcem, XXII, 277; Muvatta, İsti’zan 24)
ALLAH’IN İSİMLERİ ÇOCUĞA VERİLİR Mİ?
Allah Teâlâ’nın has isimleri kula isim olarak verilmez. Ancak sıfatları isim olarak verilebilir. Çocuğa Allah’ın isimlerinden verilirken Abd yani “Allah'ın kulu, kölesi” ön eki kullanılır. Mesela; Abdullah, Abdurrahman, Abdulbaki, Abdulaziz, Abdussamed gibi. Bu isimlerdeki Rahman, Baki, Aziz ve Samed Allah’ın isimleridir. Bunlar, abd ekini aldığı zaman “Rahman olan Allah’ın kulu”, Azîz olan Allah’ın kulu” anlamlarına gelir.
Peygamberimiz de çocuklara Abdullah ve Abdurrahman isimlerinin konulmasını tavsiye ederdi. Abdullah İbn Ömer radıyallahu anh’tan rivayet edildiğine göre Resûlullah aleyhissalâtu vesselâm şöyle buyurmuştur:
“Allah’a en sevimli gelen isimler Abdullah ve Abdurrahman’dır.” (Müslim, Âdâb, 2, (2132); Ebu Dâvud, Edeb 69; Tirmizî, Edeb 64)
İslam ve İhsan
Kar©glan Başağaçlı Raşit Tunca
