12-31-2018, 05:32 AM
Peygamber Efendimizin sofrasından eksik olmayan besinler
Muhammed (sav) İslam dinini tebliğ ederken yeni bir toplumun mühendisliğini de üstlenmişti. Cahiliye toplumunun hayatını İslam ile yeniden şekillendiren Hz.Muhammed (sav) yeme içme konusunda da değişikliklerde bulunmuş, yeni bir alışkanlık kazandırmıştır.
Resulullah sofranın toplumu birleştiren yanını görmüş ve bu yüzden ümmetine bir arada yemeyi ısrarla nasihat etmiştir. Birlikte yiyen insanlar arasında gelişen duygusal bağlar ve yemeğini paylaşmaya dayanan komşuluk ilişkisi köleliğin yaygın olduğu, zengin ve soyluların saygı gördüğü Cahiliye toplumunun sosyal yapısını revize ederek homojen bir kültürel zemin hazırlamıştır. Kalabalıkla oturulan sofralarda yenen yemek her şeyden evvel helal ve temiz olmalıydı. Ülkü Mensure Solak, Peygamber (sav)'in İslam ile yeme içme ahlakını yeniden şekillendirdiğini ifade ediyor ve cahiliye kültürüyle yetişmiş insanlardan yeni bir toplum inşa ederken bu şartların hayati bir öneme sahip olduğuna dikkat çekiyor.
Arpa olmadan olmaz
Hadis ve tarih kitaplarında Allah Resulünün ve ilk Müslümanların sofra kültürü ve adabı hakkında ciddi bilgiler bulabiliyoruz. Her ne kadar ekim yapılan arazi miktarı azsa da coğrafi konumu gereği önemli bir ticaret merkezi olan Hicaz'da pazarda bulunabilen mallar oldukça çeşitliydi. Anadolu'da çokça kullanılan arpa Resulullah'ın mutfağında da başrolü oynuyordu. Resulullah sofrasında arpa, çorbadan ekmeğe birçok yemeğin hammaddesiydi. Arap mutfağında buğday, arpa, çavdar, pirinç gibi tahıllar irice öğütülmüş halleriyle; bulgur, yarma, dövme şeklinde, elenmiş ve elenmemiş olarak farklı biçimde kullanılırdı. İnce öğütülmüş olanları çorbalarda, iri öğütülmüş ve kepekli olanları da ekmek ve yemek yapımında değerlendirilirdi.
Zor gün dostu: hurma
Arap mutfağına arpa kadar hâkim olan hurma da bolca tüketilen gıdalardandı. Özellikle Asr-ı Saadet dönemi mutfağı tatlılarında kullanıldığı görülen hurma, kıtlık zamanlarında tek başına bir öğünü oluşturmaya yeterdi.
Pırasa, bakla, muz, tarçın…
Bunun dışında Arabistan'da pancar, kabak, hıyar, pırasa, soğan, sarımsak, zeytin, palmiye kalbi, bakla, limon, muz, nar, hurma, üzüm gibi meyve ve sebzeler yetişirdi. Araplar keskin ve damağa dokunur cinsten kakule, karanfil, tarçın gibi baharatları tercih ederlerdi. Baharat adları hadislerde açıkça zikredilmediği için bunların ne olduğunu tarif edilen yemeklerden anlıyoruz.
Etsiz olmaz
Resulullah'ın deve ve koyun eti yediği bilinir. Kızartılmış kuş eti yediğine dair de rivayetler vardır. Hz. Enes (ra) annesinin kendisini kızarmış kuş eti ve buğday ekmeğiyle Peygamberimizin yanına gönderdiğini, orada bulunanlarla birlikte etin yendiğini anlatmıştır. Bu dönemde keçi de eti yenilen hayvanlardandı. Hz. Peygamber'in kendisine hediye edilen bir dağ keçisinin etinden yediği bilinir.
Kurutulmuş balık Bugün konserve balik yani
Peygamberimiz sahabenin Kızıldeniz'den getirdiği kurutulmuş amber balığı etini de yemişti. Ayrıca onun “irt" adı verilen, belli bir süre sirkede bekletilerek pişirilen ve yolculuk için hazırlanan et yemeğini yediği de rivayet edilmektedir. Hicret yolculuğunda Arc'dan Medine'ye kadar Hz. Peygamber'e kılavuzluk yapan Sad el-Eslemî irt yemeği yediklerini anlatır.
Hellim, labne, lor…
Hadislerde kuru peynirin, kurutulmuş yoğurdun ve tereyağının adı geçer. Ayrıca İbni Abbas (ra)'tan aktarılan bir haberde teyzesinin Resulullah'a kimi kaynaklarda keş olarak çevrilmiş olan süzme peynir gönderdiği, onun da kendisine hediye edilen bu peynir ve beraberindeki tereyağından yediği anlatılmaktadır. Hellim, labne, “akıt" ya da “ekıt" adı verilen lor gibi peynirlerin Arap mutfağında bulunduğu, keş gibi kurutulmuş yoğurt çeşitlerinin yapıldığı, Peygamberimizin de bunlardan tükettiği değişik kaynaklarda ifade edilmektedir. Yine Resulullah'ın düğünlerinden edindiğimiz bilgiye göre hays yemeğinin süzme yoğurt ya da peynirden yapıldığı bilinir.
Altın ve gümüş kaptan yemezdi
Hadislerde mutfakta kullanılan bazı araç ve gereçlerden de bahsedilmektedir: muhtemelen hurma liflerinden örülmüş elekler, tahtadan kısa ayaklı hamur açma zeminleri, yer örtüleri ve yine tahtadan yapılma hamur tekneleri gibi. Hurma kütüğü, toprak testi ve küpler; su kabağı, ince ve kalın hayvan derilerinden yapılmış küçük ve küp büyüklüğünde kaplar, “sini" olarak geçen, metalden yapılmış veya cam, altın ve gümüş kaplar o dönemin mutfak malzemeleri arasındaydı. Mütevazı yapısı ve İslami kurallar gereği Peygamberimiz gümüş veya altın kapları kullanmayı hiçbir zaman tercih etmemişti.
Muhammed (sav) İslam dinini tebliğ ederken yeni bir toplumun mühendisliğini de üstlenmişti. Cahiliye toplumunun hayatını İslam ile yeniden şekillendiren Hz.Muhammed (sav) yeme içme konusunda da değişikliklerde bulunmuş, yeni bir alışkanlık kazandırmıştır.
Resulullah sofranın toplumu birleştiren yanını görmüş ve bu yüzden ümmetine bir arada yemeyi ısrarla nasihat etmiştir. Birlikte yiyen insanlar arasında gelişen duygusal bağlar ve yemeğini paylaşmaya dayanan komşuluk ilişkisi köleliğin yaygın olduğu, zengin ve soyluların saygı gördüğü Cahiliye toplumunun sosyal yapısını revize ederek homojen bir kültürel zemin hazırlamıştır. Kalabalıkla oturulan sofralarda yenen yemek her şeyden evvel helal ve temiz olmalıydı. Ülkü Mensure Solak, Peygamber (sav)'in İslam ile yeme içme ahlakını yeniden şekillendirdiğini ifade ediyor ve cahiliye kültürüyle yetişmiş insanlardan yeni bir toplum inşa ederken bu şartların hayati bir öneme sahip olduğuna dikkat çekiyor.
Arpa olmadan olmaz
Hadis ve tarih kitaplarında Allah Resulünün ve ilk Müslümanların sofra kültürü ve adabı hakkında ciddi bilgiler bulabiliyoruz. Her ne kadar ekim yapılan arazi miktarı azsa da coğrafi konumu gereği önemli bir ticaret merkezi olan Hicaz'da pazarda bulunabilen mallar oldukça çeşitliydi. Anadolu'da çokça kullanılan arpa Resulullah'ın mutfağında da başrolü oynuyordu. Resulullah sofrasında arpa, çorbadan ekmeğe birçok yemeğin hammaddesiydi. Arap mutfağında buğday, arpa, çavdar, pirinç gibi tahıllar irice öğütülmüş halleriyle; bulgur, yarma, dövme şeklinde, elenmiş ve elenmemiş olarak farklı biçimde kullanılırdı. İnce öğütülmüş olanları çorbalarda, iri öğütülmüş ve kepekli olanları da ekmek ve yemek yapımında değerlendirilirdi.
Zor gün dostu: hurma
Arap mutfağına arpa kadar hâkim olan hurma da bolca tüketilen gıdalardandı. Özellikle Asr-ı Saadet dönemi mutfağı tatlılarında kullanıldığı görülen hurma, kıtlık zamanlarında tek başına bir öğünü oluşturmaya yeterdi.
Pırasa, bakla, muz, tarçın…
Bunun dışında Arabistan'da pancar, kabak, hıyar, pırasa, soğan, sarımsak, zeytin, palmiye kalbi, bakla, limon, muz, nar, hurma, üzüm gibi meyve ve sebzeler yetişirdi. Araplar keskin ve damağa dokunur cinsten kakule, karanfil, tarçın gibi baharatları tercih ederlerdi. Baharat adları hadislerde açıkça zikredilmediği için bunların ne olduğunu tarif edilen yemeklerden anlıyoruz.
Etsiz olmaz
Resulullah'ın deve ve koyun eti yediği bilinir. Kızartılmış kuş eti yediğine dair de rivayetler vardır. Hz. Enes (ra) annesinin kendisini kızarmış kuş eti ve buğday ekmeğiyle Peygamberimizin yanına gönderdiğini, orada bulunanlarla birlikte etin yendiğini anlatmıştır. Bu dönemde keçi de eti yenilen hayvanlardandı. Hz. Peygamber'in kendisine hediye edilen bir dağ keçisinin etinden yediği bilinir.
Kurutulmuş balık Bugün konserve balik yani
Peygamberimiz sahabenin Kızıldeniz'den getirdiği kurutulmuş amber balığı etini de yemişti. Ayrıca onun “irt" adı verilen, belli bir süre sirkede bekletilerek pişirilen ve yolculuk için hazırlanan et yemeğini yediği de rivayet edilmektedir. Hicret yolculuğunda Arc'dan Medine'ye kadar Hz. Peygamber'e kılavuzluk yapan Sad el-Eslemî irt yemeği yediklerini anlatır.
Hellim, labne, lor…
Hadislerde kuru peynirin, kurutulmuş yoğurdun ve tereyağının adı geçer. Ayrıca İbni Abbas (ra)'tan aktarılan bir haberde teyzesinin Resulullah'a kimi kaynaklarda keş olarak çevrilmiş olan süzme peynir gönderdiği, onun da kendisine hediye edilen bu peynir ve beraberindeki tereyağından yediği anlatılmaktadır. Hellim, labne, “akıt" ya da “ekıt" adı verilen lor gibi peynirlerin Arap mutfağında bulunduğu, keş gibi kurutulmuş yoğurt çeşitlerinin yapıldığı, Peygamberimizin de bunlardan tükettiği değişik kaynaklarda ifade edilmektedir. Yine Resulullah'ın düğünlerinden edindiğimiz bilgiye göre hays yemeğinin süzme yoğurt ya da peynirden yapıldığı bilinir.
Altın ve gümüş kaptan yemezdi
Hadislerde mutfakta kullanılan bazı araç ve gereçlerden de bahsedilmektedir: muhtemelen hurma liflerinden örülmüş elekler, tahtadan kısa ayaklı hamur açma zeminleri, yer örtüleri ve yine tahtadan yapılma hamur tekneleri gibi. Hurma kütüğü, toprak testi ve küpler; su kabağı, ince ve kalın hayvan derilerinden yapılmış küçük ve küp büyüklüğünde kaplar, “sini" olarak geçen, metalden yapılmış veya cam, altın ve gümüş kaplar o dönemin mutfak malzemeleri arasındaydı. Mütevazı yapısı ve İslami kurallar gereği Peygamberimiz gümüş veya altın kapları kullanmayı hiçbir zaman tercih etmemişti.
Kar©glan Başağaçlı Raşit Tunca
